KhoGameHub – Diễn đàn Công Nghệ & Gaming, nơi chia sẻ game PC, console, retro online và phần mềm hữu ích

Một chi tiết kỹ thuật kỳ lạ của các phiên bản Windows cũ vừa được cộng đồng nhắc lại: hệ điều hành từng dựa vào cơ chế "màn xanh" (green screen / chroma-key) nội bộ để xử lý lớp hiển thị video, và chính cơ chế này tạo ra một mẹo vặt có thể khiến MS Paint trông như một trình phát video. Dù nghe có phần hoang dã, nguyên lý đứng sau lại là một phần của lịch sử xử lý đồ họa Windows và các giải pháp phần cứng dành cho việc phát lại video.

Vấn đề bắt nguồn từ cách Windows và một số API đồ họa cũ (như DirectDraw) xử lý overlay video trên phần cứng. Thay vì khử nền xanh đúng nghĩa trong phim trường, ở đây "màn xanh" ám chỉ kỹ thuật đánh dấu một vùng màu cố định trong bộ đệm hiển thị làm chỉ số đặc biệt để card đồ họa ghép lớp video lên đó. Về cơ bản, phần cứng video sẽ nhận diện một màu nhất định như một vùng cần thay thế bằng khung hình video — tương tự nguyên tắc chroma key nhưng nhằm mục đích tối ưu hiệu năng và tương thích với phần cứng hạn chế.

Trong nhiều thế hệ Windows, nhất là thời DirectDraw/DirectX còn phổ biến cho việc xử lý video phần cứng, ứng dụng không cần tự giải mã và vẽ từng pixel của khung hình; thay vào đó hệ thống hoặc driver có thể tạo một bề mặt overlay và yêu cầu card đồ họa ghép khung hình video lên một màu khóa. Nếu một cửa sổ ứng dụng vô tình (hoặc cố ý) chứa vùng màu khóa đó, phần cứng sẽ hiển thị video trên vùng đó — khiến chương trình như MS Paint, vốn chỉ vẽ bitmap tĩnh, trông như đang phát một đoạn phim.

Hiện tượng này không phải vì MS Paint có cơ chế giải mã video ẩn, mà bởi lớp hiển thị phần cứng đứng trên ứng dụng đã chồng khung hình video lên vùng màu được định danh. Nhiều người dùng và lập trình viên đã thử nghiệm bằng cách mở file video trong một trình phát dùng overlay, sau đó kéo hoặc ghép cửa sổ Paint sao cho vùng vẽ khớp với vùng overlay — kết quả là khung vẽ tĩnh của Paint bỗng trở nên chuyển động.

Thông tin chi tiết được tường thuật và minh chứng qua bài viết của PC Gamer, nơi đề cập lại lịch sử này và cho thấy vì sao mẹo vặt trông kỳ lạ nhưng lại có căn cứ kỹ thuật. Bạn có thể đọc thêm tại bài gốc của PC Gamer: PC Gamer. Để hiểu rõ hơn về cơ chế chung, các tài liệu về overlay video và DirectDraw cung cấp nền tảng kỹ thuật: Video overlay (Wikipedia) và tài liệu cũ của Microsoft về overlay surfaces: DirectDraw overlay surfaces (Microsoft Docs).

Về mặt lịch sử và học thuật, câu chuyện cho thấy một thực tế: nhiều hành vi "kỳ quặc" của phần mềm bắt nguồn từ thiết kế tối ưu phần cứng và đa thế hệ tương thích ngược. Khi phần cứng video giới hạn chi phí và hiệu năng, các biện pháp như color-key overlay là giải pháp hợp lý để tiết kiệm băng thông và giảm tải cho CPU. Tuy nhiên với thời đại GPU hiện đại và APIs như Direct3D/Media Foundation, kỹ thuật này dần lỗi thời và bị thay thế bằng các pipeline hiển thị phức tạp hơn, an toàn hơn và ít gây bất ngờ cho người dùng.

Với người dùng đương đại, mẹo dùng MS Paint chỉ còn là một mẩu chuyện thú vị, minh họa cách phần mềm và phần cứng từng tương tác. Nó không phải lỗ hổng bảo mật, mà là hệ quả của cơ chế ghép lớp hiển thị; điều đó cũng lý giải tại sao mẹo chỉ hoạt động trên một số cấu hình và phiên bản Windows/driver nhất định.

Câu chuyện về "màn xanh" và MS Paint là một lát cắt nhỏ trong lịch sử phát triển đồ họa trên Windows, nhắc nhở rằng nhiều hành vi lạ lùng của phần mềm có thể được giải thích bằng kiến trúc hệ thống và hạn chế phần cứng. Nếu muốn đọc thêm, ngoài bài trên PC Gamer bạn có thể tham khảo các nguồn kỹ thuật về overlay và DirectDraw ở các liên kết phía trên.